Διορθωτικά μαθήματα Ιστορίας με τον Γιώργο Θ. Μαυρογορδάτο

Για την ιταλική ενοποίηση, χρειάστηκαν πόλεμοι εναντίον των Αυστριακών, αλλά και εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ Ιταλών για την κατάλυση του Βασιλείου των Δύο Σικελιών,  καθώς και του κράτους του Πάπα, το 1870. Η Καθολική Εκκλησία  συμφιλιώθηκε με τα τετελεσμένα και με το ιταλικό εθνικό κράτος μόλις το 1929. Εμφύλια διαμάχη προκάλεσε και ο αλυτρωτισμός, ιδίως το 1915. Όπως έγινε, η ενοποίηση δημιούργησε ένα αγεφύρωτο μέχρι σήμερα χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου.

Πρώτο «νέο» έθνος και εθνικό κράτος υπήρξε το αμερικανικό. Όπως εξήγησε η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας το 1776, οι πολίτες των 13 αποικιών αποφάσισαν τότε να αποχωριστούν από τους «Βρετανούς αδελφούς» τους και να γίνουν ένα εντελώς άλλο έθνος. Χρειάστηκε όμως και ο Εμφύλιος Πόλεμος του 1861-65 για να αποτραπεί οριστικά και αμετάκλητα η διάσπαση και διάλυσή του. Ανάλογη υπήρξε η εμφύλια σύγκρουση του 1847 για να εμπεδωθεί το ελβετικό έθνος.

Για την εθνική ολοκλήρωση, η θρησκεία υπήρξε αλλού καταλύτης και αλλού τροχοπέδη. Παντού όμως υπήρξε πηγή εμφύλιας διαμάχης. Αρχικά, ο Χριστιανισμός υπηρέτησε την οικοδόμηση, τη συνοχή και την εμπέδωση κρατών. Αυτό έπαψε να ισχύει με τη Μεταρρύθμιση, που βύθισε τα χριστιανικά κράτη σε αλλεπάλληλους «θρησκευτικούς» πολέμους, δηλαδή εμφυλίους πολέμους αλληλένδετους με την εθνική τους ολοκλήρωση, αφού αφορούσαν όχι μόνο την υπόσταση των κρατών, αλλά και την ταυτότητα των αντίστοιχων εθνών.

Στα «παλαιά» εθνικά κράτη (όπως η Πορτογαλία, η Γαλλία, η Δανία) η εθνική ολοκλήρωση έγινε σταδιακά σε διάστημα αιώνων από διαδοχικούς ηγεμόνες. Αυτοί όχι μόνο μεγάλωσαν την επικράτειά τους με κατακτητικούς πολέμους και με συνοικέσια, αλλά και συνέτριψαν την αυτονομία φεουδαρχών, περιφερειών, πόλεων κ.ο.κ., με απώτερο τελικό αποτέλεσμα την απόλυτη μοναρχία σε έναν ενοποιημένο χώρο. Τα ίδια ισχύουν κατεξοχήν για την Αγγλία, πριν γίνει ο κορμός του νεότερου Ηνωμένου Βασιλείου.

Τα εθνικά κράτη θα ήσαν αδιανόητα χωρίς τον εθνικισμό. Ως ιδεολογία, αυτός γεννήθηκε φιλελεύθερος και δημοκρατικός από δύο επαναστάσεις: την Αμερικανική του 1776 και τη Γαλλική του 1789. Μόνο αργότερα παραμορφώθηκε. Σε αντικατάστασή του προτείνεται ο «πατριωτισμός». Αλλά ο πατριωτισμός αποτελεί έννοια αρχαιότερη. Υπήρξε και σε κράτη που δεν ήσαν εθνικά. Όταν η πατρίδα είναι εθνικό κράτος, ο πατριωτισμός αποτελεί απλώς μία αμυντική εκδοχή του εθνικισμού, όχι κάτι εντελώς διαφορετικό.

Κάθε έθνος περνάει από μία διαδικασία «εθνικής ολοκλήρωσης», που περιλαμβάνει συνήθως την απελευθέρωσή του από «ξένο» ζυγό και την ενοποίησή του στο πλαίσιο ενός ανεξάρτητου εθνικού κράτους. Όμως η άλλη όψη της εθνικής ολοκλήρωσης είναι μοιραία η εμφύλια σύγκρουση μεταξύ ομοεθνών, καθώς προκύπτουν αναπόφευκτα συγκρούσεις όχι μόνο αντιλήψεων, αλλά και συμφερόντων. Η νεοελληνική εμπειρία εμφυλίων συγκρούσεων σχετικών με την εθνική ολοκλήρωση αποτελεί απλώς μία περίπτωση ανάμεσα σε πολλές άλλες...

Πόσο επικίνδυνη είναι η ημιμάθεια σε ιστορικά ζητήματα φάνηκε πρόσφατα στο  ζήτημα της ονομασίας της Βόρειας Μακεδονίας. Οι  διαμαρτυρίες έγιναν με το ανιστόρητο σύνθημα «Η Μακεδονία είναι μόνο μία», που διαψεύδεται ακόμη και από τα σχολικά βιβλία του ίδιου του ελληνικού κράτους! Με αφορμή τη συμπλήρωση 200 ετών από το 1821, χρειάζεται να διορθωθεί ιδίως το στερεότυπο ότι ειδικά και μόνο οι Έλληνες έχουν ανέκαθεν το μικρόβιο της διχόνοιας και του εμφύλιου σπαραγμού.